Έμμα Γκόλντμαν, Αναρχισμός και άλλα δοκίμια
(3η αναθεωρημένη έκδοση, Νέα Υόρκη, Mother Earth Publishing Association, 1917)
Ο Φρανσίσκο Φερρέρ και το Μοντέρνο Σχολείο
Η εμπειρία έχει φθάσει να θεωρείται το καλύτερο σχολείο της ζωής. Ο άντρας ή η γυναίκα που δεν παίρνει ζωτικά μαθήματα από αυτό το σχολείο, θεωρείται πράγματι ανόητος. Είναι αληθινά παράξενο ότι, μολονότι οι οργανωμένοι θεσμοί εξακολουθούν να διαπράττουν σφάλματα, μολονότι δεν μαθαίνουν απο την εμπειρία της ζωής, συναινούμε τελικά σε αυτούς.
Κάποτε ζούσε και εργαζόταν στη Βαρκελώνη ένας άντρας που ονομαζόταν Φρανσίσκο Φερρέρ. Ήταν δάσκαλος γνωστός και αγαπητός στο λαό του. Έξω από τα σύνορα της Ισπανίας μόνο λίγοι μορφωμένοι άνθρωποι γνώριζαν το έργο του Φερρέρ. Για τον υπόλοιπο κόσμο αυτός ο δάσκαλος ήταν σε μεγάλο βαθμό ανύπαρκτος.
Την 1η Σεπτέμβρη του 1909, η Ισπανική κυβέρνηση - κατ’εντολή της Καθολικής Εκκλησίας - συνέλαβε τον Φρανσίσκο Φερρέρ. Στις 13 Οκτώβρη, μετά από μια δίκη-παρωδία, τον έκλεισε στη φυλακή του φρουρίου Montjuich και τον εκτέλεσε μπροστά στον φρικτό τοίχο των αναστεναγμών. Στιγμιαία, ο σκοτεινός δάσκαλος έγινε μια παγκόσμια φιγούρα, συμβολίζοντας τη φλογερή αγανάκτηση και οργή του πολιτισμένου κόσμου ενάντια στον έξαλλο δολοφόνο.
Ο θάνατος του Φρανσίσκο Φερρέρ δεν ήταν το πρώτο έγκλημα της Ισπανικής Κυβέρνησης και της Καθολικής Εκκλησίας. Η ιστορία αυτών των θεσμών είναι ένας χείμαρρος φωτιάς και αίματος. Ακόμη δεν έχουν μάθει από την εμπειρία τους, ακόμη δεν έχουν καταφέρει να συνειδητοποιήσουν ότι κάθε δολοφονία της Εκκλησίας και του Κράτους γιγαντώνει διαρκώς την κοινωνική οργή που μια μέρα θα απελευθερώσει την ανθρωπότητα από τον θανάσιμο εναγκαλισμό τους.
Ο Φρανσίσκο Φερρέρ γεννήθηκε το 1859 από φτωχούς γονείς. Ήταν Καθολικοί και κατά συνέπεια ήλπιζαν να αναθρέψουν το γιο τους με την ίδια πίστη. Δεν γνώριζαν ότι το παιδί τους επρόκειτο να γίνει ο προάγγελος μιας μεγάλης αλήθειας, ότι ο νους του θα αρνούνταν να ακολουθήσει την πεπατημένη. Από πολύ μικρή ηλικία, ο Φερρέρ άρχισε να εξετάζει κριτικά την πίστη των γονιών του. Ήθελε να μάθει πώς ήταν δυνατόν ο Θεός που περιβάλλονταν με καλοσύνη και αγάπη να παραμορφώνει τα όνειρα ενός αθώου παιδιού με τον φόβο και το δέος των βασανιστηρίων, του πόνου, της κόλασης. Έχοντας ένα πολύ ζωντανό και ερευνητικό πνεύμα δεν άργησε να ανακαλύψει τη φρίκη αυτού του μαύρου τέρατος, της Καθολικής Εκκλησίας. Δεν ήθελε να έχει καμια σχέση με αυτήν.
Ο Φρανσίσκο Φερρέρ δεν ήταν απλώς ένας σκεπτικιστής, ένας ερευνητής της αλήθειας, ήταν επίσης ένας αντάρτης. Θα εξεγειρόταν από αγανάκτηση ενάντια στο σιδηρούν καθεστώς της χώρας του και, όταν μια ομάδα ανταρτών με επικεφαλής τον στρατηγό Villacampa εμπνεόμενοι απο το δημοκρατικό ιδεώδες επιτέθηκαν ενάντια σε αυτό το καθεστώς, κανένας δεν ήταν πιο ένθερμος υποστηρικτής τους από τον νεαρό Φρανσίσκο Φερρέρ. Ελπίζω κανείς να μη συγχέει αυτό το δημοκρατικό ιδεώδες με το Ρεπουμπλικανισμό. Όποια πολιτική διαφορά κι αν έχω ως Αναρχική με τους Ρεπουμπλικάνους των Λατινικών χωρών, γνωρίζω ότι δεν έχουν καμία σχέση με το διεφθαρμένο κι αντιδραστικό κόμμα το οποίο στην Αμερική καταστρέφει κάθε ίχνος ελευθερίας και δικαιοσύνης. Πρέπει να φέρουμε στο νου μας τους Ματσίνι και Γκαριμπάλντι και άλλους για να συνειδητοποιήσουμε ότι το εγχείρημά τους κατευθυνόταν όχι απλώς ενάντια στο δεσποτισμό , αλλά ιδιαίτερα ενάντια στην Καθολική Εκκλησία η οποία εξαρχής ήταν εχθρός κάθε προόδου και φιλελευθεροποίησης.
Στην Αμερική ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Ο Ρεπουμπλικανισμός υποστηρίζει την κατάργηση των δικαιωμάτων, τον ιμπεριαλισμό, τις καταχρήσεις της εξουσίας, την εξάλειψη κάθε επίφασης ελευθερίας. Το ιδανικό τους είναι η γλοιώδης κι ανατριχιαστική ευπρέπεια ενός Μακ Κίνλεϋ και η κτηνώδης αλαζονεία ενός Ρούζβελτ.
Οι δημοκρατικοί αντάρτες στην Ισπανία ήταν περιορισμένης εμβέλειας. Δεν αρκεί μια μόνο προσπάθεια για να σπάσεις τον πάγο αιώνων, για να κόψεις τα κεφάλια αυτής της Λερναίας Ύδρας που είναι η Καθολική Εκκλησία κι ο Ισπανικός θρόνος. Διώξεις, συλλήψεις και καταδίκες ακολούθησαν αυτή την ηρωική απόπειρα. Όσοι μπορούσαν να ξεφύγουν από τα κυνηγόσκυλα, έφυγαν στο εξωτερικό. Ανάμεσά τους κι ο Φρανσίσκο Φερρέρ. Κατέφυγε στη Γαλλία.
Πόσο πρέπει να άνθισε η ψυχή του στη νέα χώρα! Την Γαλλία, το λίκνο της ελευθερίας, των ιδεών, της δράσης. Το Παρίσι, το πάντοτε νέο Παρίσι με την έντονη και συναρπαστική ζωή, μετά το σκότος της δικής του αντιδραστικής χώρας, πόσο πρέπει να τον ενέπνευσε. Πόσες ευκαιρίες, τι μεγάλη τύχη για έναν νεαρό ιδεαλιστή. Ο Φρανσίσκο Φερρέρ δεν έχασε χρόνο. Ρίχτηκε σαν διψασμένος σε όλα τα φιλελεύθερα κινήματα, συνάντησε κάθε είδους ανθρώπους, έμαθε, απορρόφησε γνώσεις, ωρίμασε. Όσο ήταν εκεί είδε το Μοντέρνο Σχολείο να λειτουργεί, το σχολείο που επρόκειτο να αποτελέσει ένα τόσο σημαντικό και καθοριστικό μέρος της ζωής του.
Το Μοντέρνο Σχολείο στη Γαλλία είχε ιδρυθεί πολύ πριν την εποχή του Φερρέρ. Εμπνεύστριά του, αν και σε μικρή κλίμακα, ήταν η Λουίζ Μισέλ που διακρινόταν για τη γλυκύτητα του πνεύματός της. Συνειδητά ή ασυνείδητα, η σπουδαία Λουίζ Μισέλ είχε νιώσει πριν από πολύ καιρό ότι το μέλλον ανήκει στη νέα γενιά, ότι αν οι νέοι δεν σώζονταν από αυτόν τον καταστροφικό για το νου και την ψυχή τους θεσμό, το αστικό σχολείο, τα κοινωνικά δεινά θα εξακολουθούσαν να υπάρχουν. Ίσως να σκέφτηκε, όπως κι ο Ίψεν, ότι το περιβάλλον τους βρίθει φαντασμάτων, ότι οι ενήλικες άντρες και γυναίκες πρέπει να υπερβούν τόσες πολλές προλήψεις. Μόλις ξεπεράσουν τον θανάσιμο εναγκαλισμό ενός φαντάσματος, αντιλαμβάνονται ότι είναι υποδουλωμένοι σε άπειρα άλλα φαντάσματα. Με αποτέλεσμα ελάχιστοι και ελάχιστες να φθάνουν στην κορυφή της πλήρους αναγέννησης.
Αντιθέτως, το παιδί δεν χρειάζεται να υπερβεί παραδόσεις. Στο μυαλό του δεν βαραίνουν οι κατεστημένες ιδέες, η καρδιά του δεν έχει παγώσει από τις διακρίσεις τάξεων και κοινωνικών καστών. Το παιδί είναι για τον δάσκαλο ό,τι είναι ο πηλός για τον γλύπτη. Το αν ο κόσμος δεχθεί στους κόλπους του ένα έργο τέχνης ή μια θλιβερή απομίμηση, αυτό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό απο τη δημιουργική δύναμη του δασκάλου.
Η Λουίζ Μισέλ ήταν εξαιρετικά χαρισματική στο να ανταποκρίνεται στις επιθυμίες της παιδικής ψυχής. Οφειλόταν άραγε αυτό στην παιδική της φύση, τόσο γλυκιά και τρυφερή, τόσο απλή και γενναιόδωρη; Η ψυχή της Λουίζ φλεγόταν ενάντια σε κάθε κοινωνική αδικία. Ήταν πάντοτε στην πρώτη γραμμή όταν ο λαός του Παρισιού εξεγειρόταν ενάντια στα κακώς κείμενα. Και καθώς ήταν προορισμένη να αντέχει τις φυλακίσεις λόγω της αφοσίωσής της στους καταπιεσμένους, το μικρό σχολείο της στη Μονμάρτρη δεν κράτησε πολύ. Όμως ο σπόρος είχε φυτευτεί και από τότε έδωσε καρπούς σε πολλές γαλλικές πόλεις.
Το πιο τολμηρό εγχείρημα ενός Μοντέρνου Σχολείου ήταν εκείνο του σπουδαίου αναρχικού παιδαγωγού, του πάντοτε νέου στην ψυχή, Πωλ Ρομπέν. Μαζί με λίγους φίλους του, ίδρυσε ένα μεγάλο σχολείο στο Σενπουί, σε μια όμορφη τοποθεσία κόντα στο Παρίσι. Ο Πωλ Ρομπέν στόχευε σε ένα ιδανικό υψηλότερο από το να διαδώσει απλώς τις μοντέρνες ιδέες στην εκπαίδευση. Ήθελε να αποδείξει στην πράξη ότι η αστική αντίληψη της κληρονομικότητας ήταν απλώς ένα πρόσχημα για να απαλλαγεί η κοινωνία από τα φρικτά της εγκλήματα ενάντια στους νέους. Ο ισχυρισμός ότι το παιδί πρέπει να υποφέρει για τις αμαρτίες των γονιών του, ότι πρέπει να εξακολουθεί να ζει στη φτώχεια και τη βρωμιά, ότι πρέπει να μεγαλώνοντας να γίνει ένας μεθύστακας ή ένας εγκληματίας απλώς και μόνο επειδή οι γονείς του δεν του άφησαν άλλη κληρονομιά, ήταν εντελώς παράλογο για τον Πωλ Ρομπέν. Πίστευε ότι, όποιον ρόλο κι αν έπαιζε η κληρονομικότητα, υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες σημαντικοί αν όχι σημαντικότεροι, οι οποίοι μπορούν και πρέπει να εξαλείψουν ή να ελαχιστοποιήσουν την λεγόμενη πρωταρχική αιτία. Το ίδιο το οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον, η ανάσα και η ελευθερία της φύσης, η υγιεινή άσκηση, η αγάπη και η συμπάθεια, και πάνω από όλα μια βαθιά κατανόηση για τις ανάγκες του παιδιού - όλα αυτά θα εξάλειφαν τον σκληρό, άδικο και εγκληματικό στιγματισμό των αθώων νέων. Ο Πωλ Ρομπέν δεν διάλεγε τους μαθητές του. Δεν απευθυνόταν στους λεγόμενους καλούς γονείς. Διάλεγε τους μαθητές του όπου μπορούσε να τους βρει. Στους δρόμους, στα χαμόσπιτα, στα ορφανοτροφεία και τα άσυλα εγκαταλελειμμένων παιδιών, στα σωφρονιστήρια, σε όλα αυτά τα γκρίζα και φρικτά μέρη που μια καλοπροαίρετη κοινωνία κρύβει τα θύματά της για να ησυχάσει την ένοχη συνείδησή της. Μάζεψε όσα βρώμικα, παγωμένα, άστεγα παιδιά μπορούσε να χωρέσει το σχολείο του και τα έφερε στο Σενπουί. Εκεί, μέσα στο μεγαλείο της φύσης, ελεύθερα και χωρίς περιορισμούς, καλοταϊσμένα, καθαρά, περιβεβλημένα από βαθιά αγάπη και κατανόηση, τα μικρά ανθρώπινα λουλούδια άρχισαν να μεγαλώνουν, να ανθίζουν, να αναπτύσσονται, ακόμα και πέρα από τις προσδοκίες του φίλου και δασκάλου τους Πωλ Ρομπέν.
Τα παιδιά μεγάλωσαν και αναπτύχθηκαν. Έγιναν άντρες και γυναίκες με αυτάρκεια και αγάπη για την ελευθερία. Δεν υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος από αυτόν για τους θεσμούς που προκαλούν την φτώχεια για να την διαιωνίζουν. Η γαλλική κυβέρνηση έκλεισε το Σενπουί με την κατηγορία της μικτής εκπαίδευσης που απαγορευόταν στη Γαλλία. Ωστόσο, είχε λειτουργήσει για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα ώστε να αποδείξει σε όλους τους προοδευτικούς παιδαγωγούς τις εκπληκτικές δυνατότητές του και να δώσει ώθηση στην ανάπτυξη σύγχρονων μεθόδων εκπαίδευσης, οι οποίες αργά αλλά αναπόφευκτα υπονομεύουν το παρόν εκαπιδευτικό σύστημα. Μετά το Σενπουί, ακολούθησε πληθώρα άλλων παιδαγωγικών εγχειρημάτων κι ανάμεσά τους εκείνο της Μαντλέν Βερνέ, προικισμένης πεζογράφου και ποιήτριας η οποία είχε συγγράψει το έργο Ελεύθερος Έρωτας, καθώς κι εκείνο του αναρχικού Σεμπαστιέν Φωρ ο οποίος είχε ιδρύσει το σχολείο La Ruche (Η Κυψέλη) που είχα την τύχη να επισκεφθώ κατά τη διάρκεια της διαμονής μου στο Παρίσι το 1907.
Πολλά χρόνια πριν, ο σύντροφος Φωρ είχε αγοράσει τη γη στην οποία έχτισε την Κυψέλη του. Σε σύντομο σχετικά διάστημα, κατόρθωσε να μεταμορφώσει την προηγουμένως άγρια και ακαλλιέργητη γη σε μια ανθισμένη περιοχή, η οποία έμοιαζε με καλοδιατηρημένη φάρμα. Μια ευρύχωρη τετράγωνη αυλή που περιβαλλόταν από τρία κτίρια και ένα μεγάλο μονοπάτι που οδηγούσε στον κήπο και τους οπωρώνες ξεκουράζουν τα μάτια του επισκέπτη.Ο κήπος, διατηρημένος μόνο όπως ένας Γάλλος ξέρει να το κάνει, προσφέρει μια μεγάλη ποικιλία φυτών στην Κυψέλη.
Ο Σεμπαστιέν Φωρ είναι της γνώμης ότι αν το παιδί υπόκειται σε αντιφατικές επιδράσεις, η ανάπτυξή του εμφανίζει προβλήματα εξαιτίας αυτών των αντιφάσεων. Μόνο όταν οι υλικές ανάγκες, η υγιεινή και το πνευματικό περιβάλλον εναρμονίζονται, το παιδί μπορεί να αναπτυχθεί σε ένα υγιές, ελεύθερο ον.
Αναφερόμενος στο σχολείο του, ο Σεμπαστιέν Φωρ λέει τα εξής: ''Πήρα εικοσιτέσσερα παιδιά και των δυο φύλων, κυρίως ορφανά, ή παιδιά που οι γονείς τους ήταν πολύ φτωχοί για να πληρώσουν για την εκπαίδευσή τους. Έχουν ρούχα, στέγη και εκπαίδευση με δικά μου έξοδα. Μέχρι τα δώδεκα χρόνια τους, θα έχουν μια καλή στοιχειώδη εκπαίδευση. Μεταξύ 12 και 15 χρονών, κι ενώ ακόμα συνεχίζεται η γενική τους εκπαίδευση, θα τους παρέχεται μια ελάχιστη επαγγελματική εκπαίδευση, σε σχέση πάντοτε με τις ατομικές τους κλίσεις και ικανότητες. Μετά από αυτό, θα είναι ελεύθερα να εγκαταλείψουν την Κυψέλη για να ξεκινήσουν τη ζωή τους στον έξω κόσμο, έχοντας τη σιγουριά ότι μπορούν, ανά πάσα στιγμή, να επιστρέψουν στην Κυψέλη, όπου θα τους υποδεχτούμε με ανοιχτές αγκάλες, όπως κάνουν οι γονείς με τα αγαπημένα τους παιδιά. Στη συνέχεια, αν επιθυμούν να εργαστούν εδώ, μπορούν να το κάνουν υπό έναν όρο: Το ένα τρίτο του προϊόντος θα καλύπτει τα έξοδα συντήρησής τους, ένα άλλο τρίτο θα χρηματοδοτεί το σχολείο για τη στέγαση νέων παιδιών, και το τελευταίο τρίτο θα προορίζεται για προσωπική χρήση κάθε παιδιού, όπως αυτό επιθυμεί.''
''Θα ήταν άδικο να ισχυριστούμε πως οι μαθητές μας έκαναν θαύματα· παρόλα αυτά, αν λάβουμε υπόψη ότι δεν είχαν καθόλου προηγούμενες ευκαιρίες, τα αποτελέματα είναι πραγματι εκπληκτικά. Το πιο σημαντικό από όλα είναι ότι έχουν αποκτήσει -κάτι που είναι σπάνιο στα παιδιά του κανονικού σχολείου- αγάπη για το διάβασμα, επιθυμία για γνώση, για απόκτηση πληροφοριών. Έχουν μάθει μια νέα μέθοδο εργασίας που επιταχύνει τη μνήμη και ενθαρρύνει την φαντασία. Καταβάλλουμε ιδιαίτερη προσπάθεια για να κεντρίσουμε το ενδιαφέρον του παιδιού για ό,τι το περιβάλλει, για να το βοηθήσουμε να συνειδητοποιήσει τη σημασία της παρατήρησης, της διερεύνησης και του προβληματισμού, ούτως ώστε όταν φθάσει σε ώριμη ηλικία να μην κλείνει τα μάτια και τα αυτιά του σε ό,τι το περιβάλλει. Τα παιδιά μας δεν αποδέχονται τίποτε τυφλά, δίχως να εξετάσουν την αιτία και το σκοπό των πραγμάτων, ούτε νιώθουν ικανοποιημένα μέχρι τα ερωτήματά τους να απαντηθούν ενδελεχώς. Με αυτό τον τρόπο, ο νους τους είναι απαλλαγμένος από τις αμφιβολίες και το φόβο που είναι αποτέλεσμα μη ολοκληρωμένων ή αναληθών απαντήσεων· είναι αυτό το τελευταίο που περιορίζει την ανάπτυξη του παιδιού και του δημιουργεί μια έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό του και σε όσους βρίσκονται γύρω του.''
''Είναι εκπληκτικό πόσο ειλικρινή, πόσο ευγενικά, πόσο τρυφερά είναι τα μικρά μας το ένα με το άλλο. Η αρμονία μεταξύ τους και με τους ενήλικες στην Κυψέλη είναι εξαιρετικά ενθαρρυντική. Θα ήταν λάθος μας αν τα παιδιά μας φοβόνταν ή μας τιμούσαν απλά επειδή είμαστε ενήλικες. Κάνουμε τα πάντα για να κερδίσουμε την εμπιστοσύνη και την αγάπη τους. Μόλις επιτευχθεί αυτό, η κατανόηση αντικαθιστά το καθήκον, η εμπιστοσύνη το φόβο και η τρυφερότητα την αυστηρότητα.''
''Κανείς δεν έχει ακόμα συνειδητοποιήσει σε όλη του την έκταση τον πλούτο της συμπάθειας, της ευγένειας και της γενναιοδωρίας που κρύβει η παιδική ψυχή. Η προσπάθεια κάθε πραγματικού παιδαγωγού θα έπρεπε να είναι να ξεκλειδώσει αυτό τον θησαυρό -να διεγείρει τις παρορμήσεις του παιδιού και να ενθαρρύνει τις καλύτερες και ευγενέστερες τάσεις του. Τι καλύτερη αναταμοιβή υπάρχει για κάποιον που έργο της ζωής του είναι να παρατηρεί την ανάπτυξη του ανθρώπινου λουλουδιού, να βλέπει από τη φύση του να ξεπετάγονται τα πέταλά του και να το παρατηρεί να εξελίσσεται σε μια πραγματική ατομικότητα. Οι σύντροφοί μου στην Κυψέλη δεν αποζητούν μεγαλύτερη ανταμοιβή και σε εκείνους και τις προσπάθειές τους, ακόμη περισσότερο απο τις δικές μου, οφείλεται το ότι ο ανθρώπινος κήπος μας υπόσχεται να δώσει όμορφους καρπούς.''
Σε σχέση με το ζήτημα της ιστορίας και τις κυρίαρχες μεθόδους διδασκαλίας της, ο Σεμπαστιέν Φωρ έλεγε:
''Εξηγούμε στα παιδιά μας ότι η αληθινή ιστορία πρέπει να γραφτεί, δεν έχει γραφτεί ακόμα, η ιστορία αυτών που πέθαναν, άγνωστοι, στην προσπάθεια να βοηθήσουν την ανθρωπότητα να προχωρήσει σε μεγαλύτερα επιτεύγματα.''
Ο Φρανσίσκο Φερρέρ δεν θα μπορούσε να αποφύγει αυτό το μεγάλο κύμα πειραματισμών του Μοντέρνου Σχολείου. Είδε τις δυνατότητές τους, όχι απλώς σε θεωρητική μορφή, αλλά στην πρακτική τους εφαρμογή στις καθημερινές ανάγκες. Πρέπει να συνειδητοποίησε ότι η Ισπανία, περισσότερο από κάθε άλλη χώρα, χρειαζόταν ακριβώς τέτοια σχολεία, αν ήθελε να απαλλαγεί απο τον διπλό ζυγό, του κλήρου και των στρατιωτικών.
Αν λάβουμε υπόψη μας ότι ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ισπανία βρίσκεται στα χέρια της Καθολικής Εκκλησίας, κι αν επιπλεον θυμηθούμε την Καθολική ρήση, "Για να εγχαράξουμε τον καθολικισμό στο μυαλό του παδιού μέχρι την ηλικία των εννέα ετών πρέπει να ξερριζώσουμε για πάντα οποιαδήποτε άλλη ιδεά", θα κατανοήσουμε το τεράστιο καθήκον του Φερρέρ να φέρει τις νέες γνώσεις στο λαό του. Σύντομα η τύχη τον βοήθησε να πραγματοποιήσει το μεγάλο του όνειρο.
Η δεσποινίς Meunier, μια μαθήτρια του Φερρέρ και πλούσια κυρία, ενδιαφέρθηκε για το εγχείρημα του Μοντέρνου Σχολείου. Όταν πέθανε, άφησε στον Φερρέρ μια αξιόλογη ακίνητη περιουσία και δώδεκα χιλιάδες φράγκα το χρόνο εισόδημα για το Σχολείο.
Λέγεται ότι οι άθλιες ψυχές μπορούν από το τίποτα να κατασκευάσουν άθλιες ιδέες. Αν αυτό ισχύει, οι ποταπές μέθοδοι της Καθολικής Εκκλησίας να δυσφημίσει τον χαρακτήρα του Φερρέρ προκειμένου να δικαιολογήσει το φριχτό της έγκλημα, μπορούν εύκολα να εξηγηθούν. Έτσι, στα έγγραφα της Αμερικάνικης Καθολικής Εκκλησίας διαδόθηκε το ψέμα ότι ο Φερρέρ χρησιμοποίησε τη στενή σχέση που είχε με τη δεσποινίδα Meunier για να κληρονομήσει την περιουσία της.
Προσωπικά θεωρώ ότι οι στενές σχέσεις ανάμεσα σε έναν άντρα και μια γυναίκα, όποια κι αν είναι η φύση τους, είναι αυστηρά δική τους υπόθεση και δεν αφορά κανέναν άλλον. Έτσι, δεν θα ξόδευα ούτε μια λέξη για να αναφερθώ στο ζήτημα, αν δεν επρόκειτο για ένα ακόμα από τα πολλά ύπουλα ψεύδη που κυκλοφορούσαν για τον Φερρέρ. Εννοείται ότι όσοι γνωρίζουν την αγνότητα του Καθολικού κλήρου κατανοούν τον υπαινιγμό. Οι καθολικοί ιερείς έχουν ποτέ αντιμετωπίσει μια γυναίκα σαν ο,τιδήποτε άλλο πέρα από σεξουαλικό αντικείμενο; Τα ιστορικά δεδομένα που αφορούν τις ανακαλύψεις στα μοναστήρια θα επιβεβαιώσουν την άποψή μου. Πώς λοιπόν θα μπορούσαν να αντιληφθούν τη συνεργασία ανάμεσα σε έναν άντρα και μια γυναίκα σε μια βάση διαφορετική από εκέινη της σεξουαλικής σχέσης;
Στην πραγματικότητα, η δεσποινίς Meunier ήταν σε προχωρημένη ηλικία όταν γνώρισε τον Φερρέρ. Έχοντας περάσει την παιδική και την εφηβική της ηλικία με έναν φιλάργυρο πατέρα και μια υποτακτική μητέρα, μπορούσε εύκολα να εκτιμήσει την ανάγκη αγάπης και χαράς στην παιδική ηλικία. Ο Φερρέρ ήταν ένας δάσκαλος, όχι ένας καθηγητής γυμνασίου, ούτε μια μηχανή ή κάποιος που φημιζόταν για τα πτυχία του, αλλά ένας άνθρωπος ιδιαίτερα προικισμένος για αυτό το παιδαγωγικό έργο.
Εφοδιασμένος με γνώση, με εμπειρία και με τα απαραίτητα μέσα, αλλα πάνω από όλα διαποτισμένος με το ιερό πάθος της αποστολής του, ο σύντροφός μας επέστρεψε στην Ισπανία και εκεί ξεκίνησε το έργο ζωής του. Στις 9 Σεπτέμβρη του 1901, άνοιξε το πρώτο Μοντέρνο Σχολείο. Έγινε δεκτό με ενθουσιασμό από το λαό της Βαρκελώνης που υποσχέθηκε να το στηρίξει. Σε ένα σύντομο λόγο που απηύθυνε στα εγκαίνια του Μοντέρνου Σχολείου, ο Φερρέρ παρουσίασε το πρόγραμμά του στους φίλους του. Τα λόγια του ήταν τα εξής: ''Δεν είμαι ρήτορας, ούτε προπαγανδιστής, ούτε πολεμιστής. Είμαι δάσκαλος. Πάνω από όλα, αγαπώ τα παιδιά. Νομίζω ότι τα καταλαβαίνω. Θέλω η συμβολή μου στην υπόθεση της ελευθερίας να είναι μια νέα γενιά έτοιμη να δημιουργήσει μια νέα εποχή.''
Οι φίλοι του του συνέστησαν να είναι προσεκτικός στην αντιπαράθεσή του με την Καθολική Εκκλησία. Ήξεραν πόσο μακριά μπορούσε να φθάσει για να απαλλαγεί από έναν εχθρό της. Κι ο Φερρέρ το ήξερε. Όμως ήταν της απόψης όλα ή τίποτα. Δεν θα έχτιζε το Μοντέρνο Σχολείο στο ίδιο παλιό ψέμα. Ήθελε να είναι ειλικρινής, έντιμος και ανοιχτός με τα παιδιά.
Ο Φρανσίσκο Φερρέρ στοχοποιήθηκε. Από την πρώτη μέρα των εγκαινίων του Σχολείου, οι αρχές είχαν γίνει σκια του. Το σχολείο ήταν υπό παρακολούθηση, το σπιτάκι του στο Mangat ήταν υπό παρακολούθηση. Τον παρακολουθούσαν σε κάθε του βήμα, ακόμα κι όταν πήγαινε στη Γαλλία ή την Αγγλία να συμμετάσχει σε συνέδρια με τους συναδέλφους του. Ήταν στοχοποιημένος και ήταν μόνο ζήτημα χρόνου για τον ύπουλο εχθρό του να σφίξει τον κλοιό γύρω του.
Και σχεδόν τα κατάφερε, το 1906, όταν ενέπλεξε τον Φερρέρ στην απόπειρα ενάντια στη ζωή του Αλφόνσου. Όμως τα αποδεικτικά στοιχεία που τον απάλλασσαν ήταν εξαιρετικά ισχυρά ακόμα και γι αυτά τα μαύρα κοράκια. Έπρεπε να τον αφήσουν ελεύθερο - όχι για πολύ, ωστόσο. Περίμεναν. Ω, μπορούν να περιμένουν, όταν έχουν αποφασίσει να παγιδέψουν το θύμα.
Και η κατάλληλη στιγμή ήρθε τελικά στη διάρκεια της αντι-στρατιωτικής εξέγερσης στην Ισπανία, τον Ιούλη του 1909. Μάταια θα ψάξει κανείς στα ιστορικά χρονικά να βρεί σημαντικότερη διαμαρτυρία ενάντια στον μιλιταρισμό. Έχοντας συμμετάσχει σε πολέμους επί αιώνες, ο λαός της Ισπανίας δεν άντεχε άλλο τον ζυγό. Αρνήθηκε να συμμετέχει σε μια άχρηστη σφαγή. Δεν έβρισκε κανένα λόγο να βοηθήσει την δεσποτική κυβέρνηση να υποτάξει και να καταστείλει έναν μικρό λαό που αγωνιζόταν για την ανεξαρτησία του. Όχι δεν θα σήκωναν τα όπλα εναντίον τους.
Για 1800 χρόνια, η Καθολική Εκκλησία κήρυττε το φάντσμα της ειρήνης. Κι όμως, όταν ο λαός θέλησε να κάνει αυτό το φάντασμα ζωντανή πραγματικότητα, ώθησε τις αρχές να τον υποχρεώσουν να πάρει τα όπλα. Κι έτσι, η δυναστεία της Ισπανίας ακολούθησε τις φονικές μεθόδους της Ρωσικής δυναστείας - ο λαός υποχρεώθηκε να πάει στο πεδίο της μάχης.
Εκείνη τη στιγμή, κι όχι μέχρι εκείνη τη στιγμή, η υπομονή του λαού εξαντλήθηκε. Εκείνη τη στιγμή, κι όχι μέχρι εκείνη τη στιγμή, οι εργάτες της Ισπανία στράφηκαν ενάντια στους κυρίους τους, ενάντια σε αυτούς που τους ρουφούσαν το αίμα, το αίμα της ζωής τους σαν βδέλλες.
Ο Φρανσίσκο Φερρέρ συνελήφθη την 1η Σεπτέμβρη του 1909. Μέχρι τον Οκτώβρη κανείς από τους φίλους και τους συντρόφους του δεν γνώριζε τι είχε απογίνει, Εκείνη τη μέρα δημοσιεύτηκε μια επιστολή στην εφημερίδα L’Humanité, με την οποία γνωστοποιήθηκε η παρωδία της δίκης του. Την επόμενη μέρα, η σύντροφός του, Soledad Villafranca, έλαβε την εξής επιστολή: ''Δεν υπάρχει λόγος να ανησυχείς, είμαι εντελώς αθώος. Σήμερα είμαι ιδιαίτερα αισιόδοξος και χαρούμενος. Είναι η πρώτη φορά που μπορώ να σου γράψω και η πρώτη φορά από την σύλληψή μου που μπορώ να λουστώ στις ακτίνες του ήλιου που ειβάλλουν γενναιόδωρα σαν χείμαρρος από το παράθυρο του κελιού μου. Κι εσύ, επίσης, πρέπει να είσαι χαρούμενη.''
Πόσο θλιβερό το ότι ο Φερρέρ πρέπει να πίστευε τουλάχιστον μέχρι τις 4 Οκτώβρη ότι δεν θα καταδικαζόταν σε θάνατο. Κι ακόμα πιο θλιβερό ότι οι φίλοι του και οι σύντροφοί του για μια ακόμα φορά έκαναν την ανοησία να πιστώσουν στον εχθρό μια αίσθηση δικαιοσύνης. Ξανά και ξανά είχαν πιστέψει στις δικαστικές αρχές μόνο και μόνο για να δουν τα αδέλφια τους να δολοφονούνται μπροστά στα ίδια τους τα μάτια. Δεν ετοίμασαν τη διαφυγή του Φερρέρ ούτε οργάνωσαν καμια διαμαρτυρία οποιασδήποτε έκτασης, τίποτα. "Γιατί είναι αδύνατον να καταδικαστεί ο Φερρέρ. Είναι αθώος." Όμως τα πάντα είναι δυνατά για την Καθολική Εκκλησία. Είναι ή δεν είναι στην πράξη οι δίκες των εχθρών της η χειρότερη παρωδία δικαιοσύνης;
Στις 4 Οκτώβρη, ο Φερρέρ έστειλε στην εξής επιστολή στην L’Humanité: '' Από το κελί της φυλακής, 4 Οκτώβρη 1909, Αγαπητοί μου φίλοι, μολονότι είμαι εντελώς αθώος, ο εισαγγελέας ζητά τη θανατική μου καταδίκη, με βάση καταγγελίες της αστυνομίας που με παρουσιάζουν σαν ηγέτη του παγκόσμιου αναρχισμού, επικεφαλής των εργατικών συνδικάτων της Γαλλίας και ένοχο συνωμοσιών και εξεγέρσεων παντού, προβάλλοντας τον ισχυρισμό ότι τα ταξίδια μου στη Γαλλία και την Αγγλία δεν είχαν άλλο σκοπό. Με τέτοια ποταπά ψεύδη προσπαθούν να με σκοτώσουν. Ο μεταφορέας του μηνύματός μου είναι έτοιμος να φύγει και δεν έχω άλλο χρόνο. Όλα τα υποτιθέμενα αποδεικτικά στοιχεία που έχουν παρουσιαστεί στον ανακριτή από την αστυνομία είναι ένας ιστός ψεμάτων και συκοφαντικών υπαινιγμών. Δεν υπάρχει κανένα αποδεικτικό στοιχείο εναντίον μου, αφού δεν έχω κάνει τίποτα. ΦΕΡΡΕΡ''
Στις 13 Οκτώβρη του 1909, η καρδιά του Φερρέρ, τόσο γενναία, τόσο αφοσιωμένη, τόσο πιστή, έπαψε να χτυπά. Ανόητοι! Μόλις ο τελευταίος αγωνιώδης χτύπος αυτής της καρδιάς έπαψε, αμέσως εκατονταπλασιάστηκε στις καρδιές του πολιτισμένου κόσμου, μέχρι που έγινε τρομακτική βροντή, εξαπολύοντας κατάρες ενάντια στους αυτουργούς αυτού του φρικτού εγκλήματος. Μαύροι δολοφόνοι με ευσεβές ύφος θα το πληρώσετε!
Συμμετείχε ο Φρανσίσκο Φερρέρ στην αντι-στρατιωτική εξέγερση; Σύμφωνα με το αρχικό κατηγορητήριο που εμφανίστηκε στα έγγραφα της Καθολικής Εκκλησίας στη Μαδρίτη, υπογεγραμμένο από τον επίσκοπο και τους ανώτερους εκκλησιαστικούς αξιωματούχους της Βαρκελώνης, ούτε καν είχε κατηγορηθεί για συμμετοχή στην εξέγερση. Η κατηγορία αφορούσε το γεγονός ότι ο Φρανσίσκο Φερρέρ ήταν ένοχος γιατί οργάνωσε αθεϊστικά σχολεία και διένειμε αθεϊστικά γραπτά. Όμως στον 20ο αιώνα, οι άνθρωποι δεν μπορούν να ριχτούν στην πυρά απλώς και μόνο για τις αθεϊστικές απόψεις τους. Κάτι άλλο έπρεπε να επινοηθεί. Εξού και η κατηγορία υποκίνησης της εξέγερσης.
Σε καμία αυθεντική πηγή που έχει μέχρι τώρα ερευνηθεί δεν μπόρεσε να βρεθεί ούτε μια απόδειξη που να συνδέει τον Φερρέρ με την εξέγερση. Όμως εκείνη την εποχή, δεν χρειάζονταν αποδείξεις για τις αρχές. Εμφανίστηκαν 72 μάρτυρες, για να είναι σίγουρη η καταδίκη του, όμως οι μαρτυρίες τους ήταν γραπτές. Ποτέ δεν ήρθαν σε αντιπαράσταση με τον Φερρέρ. Είναι ψυχολογικά πιθανόν να συμμετείχε ο Φερρέρ στην εξέγερση; Δεν το πιστεύω και να ποιοί είναι οι λόγοι. Ο Φρανσίσκο Φερρέρ δεν ήταν μόνο ένας μεγάλος δάσκαλος ήταν αναμφισβήτητα κι ένας εξαίρετος οργανωτής. Μέσα σε οχτώ χρόνια από το 1901 έως το 1909, είχε οργανώσει στην Ισπανία εκατόν εννέα σχολεία, προκαλώντας τα φιλελεύθερα στοιχεία της χώρας του να οργανώσουν τριακόσια οκτώ επιπλέον σχολεία. Σε σχέση με τη δική του εργασία στο σχολείο, ο Φερρέρ είχε εξοπλίσει τα σχολεία του με μηχανήματα εκτύπωσης, είχε οργανώσει μια ομάδα μεταφραστών και ανατύπωσε εκατόν πενήντα χιλιάδες αντίγραφα σύγχρονων επιστημονικών και κοινωνιολογικών εργασιών, για να μην αναφέρουμε και την πλειάδα ορθολογιστικών βιβλίων που εξέδωσε. Σίγουρα, κανείς άλλος εκτός από έναν μεθοδικό και αποτελεσματικό οργανωτή δεν θα μπορούσε να επιτύχει ένα τέτοιο κατόρθωμα.
Από την άλλη, ήταν αποδεδειγμένο πέρα πάσης βεβαιότητας ότι η αντι-στρατιωτική εξέγερση δεν ήταν καθόλου οργανωμένη. Κατέπληξε τους ίδιους τους ανθρώπους , όπως πολλά μεγάλα επαναστατικά κύματα σε προηγούμενες περιόδους. Για παράδειγμα , ο λαός της Βαρκελώνης είχε τον έλεγχο της πόλης για τέσσερεις μέρες και σύμφωνα με μαρτυρίες τουριστών, ποτέ πριν δεν είχε κυριαρχήσει τόση τάξη και ειρήνη στην πόλη. Βέβαια, οι άνθρωποι ήταν τόσο ελάχιστα προετοιμασμένοι που όταν ήρθε η ώρα, δεν ήξεραν τι να κάνουν. Από αυτή την άποψη, έμοιαζαν πολύ με τον λαό του Παρισιού στη διάρκεια της Κομμούνας του 1871. Κι αυτοί, επίσης, ήταν απροετοίμαστοι. Ενώ πέθαιναν της πείνας, προστάτευαν τις αποθήκες που ήταν γεμάτες μέχρι πάνω με προμήθειες. Τοποθετούσαν φρουρούς για να φυλάνε την Τράπεζα της Γαλλίας όπου η αστική τάξη
συγκέντρωνε τα κλεμμένα χρήματα. Κι οι εργάτες της Βαρκελώνης, επίσης, πρόσεχαν τα λάφυρα των κυρίων τους.
Πόσο θλιβερή είναι η ανοησία των αποκλεισμένων, πόσο τρομακτικά τραγική! ‘Αραγε μήπως εκείνη την εποχή, τα δεσμά του λαού είχαν μπει τόσο βαθιά μέσα στη σάρκα του που δεν ήθελε, ακόμα κι αν μπορούσε, να τα σπάσει; Το δέος μπροστά στην εξουσία, το νόμο, την ιδιωτική ιδιοκτησία, εκατό φορές χαραγμένα στην ψυχή του, πώς θα μπορούσε να απαλλαγεί από αυτό, χωρίς προετοιμασία κι απρόσμενα;
Μπορεί κάποιος να υποστηρίξει ότι ένας άνθρωπος σαν τον Φερρέρ θα προσχωρούσε σε μια τόσο αυθόρμητη, τόσο ανοργάνωτη απόπειρα; Δεν θα γνώριζε εκ των προτέρων την τραγική της κατάληξη; Και δεν είναι ακόμα πιο απίθανο, εάν είχε συμμετάσχει αυτός, ένας έμπειρος οργανωτής, να μην έχει οργανώσει το εγχείρημα στην κάθε του λεπτομέρεια; Ακόμα κι αν έλειπαν οι υπόλοιπες αποδείξεις, και μόνο αυτός ο παράγοντας θα ήταν αρκετός για να απαλλαγεί ο Φρανσίσκο Φερρέρ από την κατηγορία. Όμως υπάρχουν κι άλλα εξίσου πειστικά επιχειρήματα.
Ακριβώς την ημερομηνία έναρξης της εξέγερσης, στις 25 Ιουλίου, ο Φερρέρ είχε καλέσει ένα συνέδριο των δασκάλων του και του Συνδέσμου Ορθολογικής Εκπαίδευσης. Επρόκειτο να εξετάσουν την εργασία τους με την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς και ιδιαίτερα την έκδοση του σπουδαίου βιβλίου του Elisée Reclus, Ο Άνθρωπος και η Γη, καθώς επίσης και της Μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης του Πιοτρ Κροπότκιν. Είναι εντελώς αδύνατο και παράλογο ο Φερρέρ, γνωρίζοντας για την εξέγερση και συμμετέχοντας σε αυτήν, να καλέσει ψυχρά και υπολογιστικά τους φίλους του και τους συναδέλφους του στη Βαρκελώνη την ημέρα που γνώριζε ότι κινδύνευε η ζωή τους. Σίγουρα, μόνο το εγκληματικό, φαύλο μυαλό ενός Ιησουίτη θα μπορούσε να διανοηθεί τέτοιον εσκεμμένο φόνο.
Ο Φρανσίσκο Φερρέρ είχε βάλει μπροστά το έργο της ζωής του. Είχε να χάσει τα πάντα και τίποτα να κερδίσει εκτός από ερείπια και καταστροφή, αν συμμετείχε σε αυτή την εξέγερση. Όχι βέβαια ότι είχε οποιαδήποτε αμφιβολία για την δίκαιη οργή του λαού, όμως η δουλειά του, η ελπίδα του, η ίδια του η φύση κατευθυνόταν σε έναν άλλο στόχο.
Οι μανιώδεις προσπάθειες της Καθολικής Εκκλησίας, τα ψέματά της, οι παραποιήσεις της, οι συκοφαντίες της έπεσαν στο κενό. Είναι καταδικασμένη στην αφυπνισμένη ανθρώπινη συνείδηση για ένα ακόμα αποτρόπαιο έγκλημα από τα άπειρα που διέπραξε κατά το παρελθόν. Ο Φρανσίσκο Φερρέρ κατηγορείται ότι δίδασκε στα παιδιά τις πιο ανατριχιαστικές ιδέες -να μισούν το Θεό, για παράδειγμα. Τι φρίκη! Ο Φρανσίσκο Φερρέρ δεν πίστευε στην ύπαρξη του Θεού. Γιατί να διδάξει στα παιδιά να μισούν κάτι που δεν υπάρχει; Το πιο πιθανό είναι να οδηγούσε τα παιδιά στη φύση, να τους έδειχνε το μεγαλείο του ηλιοβασιλέματος, τη λαμπρότητα των έναστρων παραδείσων, το γεμάτο δέος θαύμα των βουνών και των θαλασσών, να τους εξηγούσε με τον απλό και άμεσο τρόπο του τον νόμο της ανάπτυξης, της εξέλιξης, τη συσχέτιση των πάντων στη ζωή. Λειτουργώντας με αυτό τον τρόπο εμπόδιζε για πάντα τα αγριόχορτα της Καθολικής Εκκλησίας να ριζώσουν στο παιδικό μυαλό.
Έχει υποστηριχθεί ότι ο Φερρέρ προετοίμαζε τα παιδιά να καταστρέψουν τους πλούσιους. Ιστορίες για φαντάσματα που διηγούνται φοβισμένες γεροντοκόρες. Δεν είναι πιο πιθανόν ότι τα προετοίμαζε να βοηθήσουν τους φτωχούς; Ότι τους δίδασκε την ταπείνωση, την εξαθλιώση, τον φρικτό χαρακτήρα της φτώχειας που είναι ανηθικότητα κι όχι αρετή; Ότι τους δίδασκε την αξιοπρέπεια και την σπουδαιότητα όλων των δημιουργικών εγχειρημάτων που αυτά μόνο υποστηρίζουν τη ζωή και χτίζουν χαρακτήρα; Αυτός δεν είναι ο καλύτερος και πιο αποτελεσματικός τρόπος να φέρει στο φως την απόλυτη αχρηστία και αδικία του παρασιτισμού των πλουσίων;
Τέλος, αλλά όχι λιγότερο σημαντινό, ο Φερρέρ κατηγορείται για υπονόμευση του στρατού, εγχαράσσοντας αντι-στρατιωτικές ιδέες. Πράγματι, πρέπει να πίστευε, όπως κι ο Τολστόι ότι ο πόλεμος είναι νομιμοποιημένη σφαγή, ότι διαιωνίζει το μίσος και την αλαζονεία, ότι κατατρώει τις καρδιές των εθνών και τα μετατρέπει σε μηχανές μανιακού παραληρήματος.
Όμως, έχουμε τα ίδια τα λόγια του Φερρέρ για τις ιδέες του σχετικά με τη μοντέρνα εκπαίδευση: '' Θα ήθελα να επιστήσω την προσοχή των αναγνωστών μου στην ακόλουθη ιδέα: Όλη η αξία της εκπαίδευσης έγκειται στον σεβασμό για την σωματική, διανοητική και ηθική βούληση του παιδιού. Όπως ακριβώς στην επιστήμη καμιά απόδειξη δεν είναι δυνατή χωρίς γεγονότα, έτσι και καμία αληθινή εκπαίδευση δεν είναι δυνατή όταν δεν είναι απαλλαγμένη από κάθε δογματισμό, ο οποίος εγκαταλείπει το ίδιο το παιδί στην κατεύθυνση της προσπάθειάς του και το περιορίζει στην υποβοήθηση της προσπάθειάς του. Τώρα, δεν υπάρχει τίποτε πιο εύκολο από την αλλοίωση αυτού του στόχου, και τίποτε πιο δύσκολο από τον σεβασμό του. Ο αληθινός εκπαιδευτής είναι αυτός που μπορεί καλύτερα να προστατεύσει το παιδί από τις δικές του ιδέες (τις ιδέες του δασκάλου), τις δικές του ιδιόρρυθμες επιθυμίες. Αυτός που μπορεί καλύτερα να ανταποκριθεί στην ίδια την ενέργεια του παιδιού.''
''Είμαστε πεπεισμένοι ότι η εκπαίδευση στο μέλλον θα έχει μια εντελώς αυθόρμητη φύση. Σίγουρα, δεν μπορούμε ακόμα να το συνειδητοποιήσουμε, αλλά η εξέλιξη των μεθόδων στην κατεύθυνση μιας ευρύτερης κατανόησης των φαινομένων της ζωής και το γεγονός ότι όλα τα επιτεύγματα προς την τελειότητα σημαίνουν την υπέρβαση των περιορισμών – όλα αυτά δείχνουν ότι έχουμε δίκιο όταν ελπίζουμε στην απελευθέρωση του παιδιού μέσω της επιστήμης.''
''Ας μην φοβόμαστε να πούμε ότι θέλουμε ανθρώπους ικανούς να εξελίσσονται χωρίς σταματημό, ικανούς να καταστρέφουν και να ανοικοδομούν ακατάπαυστα τα περιβάλλοντά τους, να ανοικοδομούν επίσης τον ίδιο τους τον εαυτό. Ανθρώπους που η διανοητική τους ανεξαρτησία θα είναι η μεγαλύτερη δύναμή τους, που δεν θα είναι σε τίποτε προσκολλημένοι, που θα είναι πάντοτε έτοιμοι να αποδεχθούν το καλύτερο, που θα είναι ευτυχισμένοι με το θρίαμβο των νέων ιδεών, που θα φιλοδοξούν να ζήσουν πολλές ζωές σε μια μόνο ζωή. Η κοινωνία φοβάται τεέτοιους ανθρώπους. Επόμένως εμείς δεν πρέπει να ελπίζουμε ότι θα θελήσει ποτέ μια εκπαίδευση ικανή να μας τους δώσει.''
''Θα ακολουθήσουμε τις εργασίες των επιστημόνων που μελετούν το παιδί με τη μεγαλύτερη προσοχή και θα αναζητήσουμε με προθυμία τα μέσα για να εφαρμόσουμε την εμπειρία τους στην εκπαίδευση που θέλουμε να οικοδομήσουμε, στην κατεύθυνση μιας ακόμη μεγαλύτερης απελευθέρωσης του ατόμου. Όμως πώς μπορούμε να επιτύχουμε το σκοπό μας; Ευνοώντας την ίδρυση νέων σχολείων τα οποία θα διέπονται όσο το δυνατόν περισσότερο από το πνεύμα της ελευθερίας που προαισθανόμαστε ότι θα κυριαρχήσει σε ολόκληρο το εκπαιδευτικό έργο του μέλλοντος;''
'' Μια δοκιμή έχει πραγματοποιηθεί η οποία μέχρι τώρα έχει ήδη δώσει εκπληκτικά αποτελέσματα. Μπορούμε να καταστρέψουμε όλα όσα στο τωρινό σχολείο αναταποκρίνονται στην οργάνωση του καταναγκασμού, στο τεχνητό περιβάλλον μέσω του οποίου τα παιδιά διαχωρίζονται από τη φύση και τη ζωή, στην διανοητική και ηθική πειθαρχία που είναι κατασκευασμένες έτσι ώστε να επιβάλλουν έτοιμες ιδέες πάνω τους, σε αντιλήψεις που εκμαυλίζουν και εξαλείφουν την φυσική τους κλίση. Χωρίς τον φόβο της απογοήτευσης, μπορούμε να τοποθετήσουμε το παιδί στο περιβάλλον που το ελκύει, το περιβάλλον της φύσης στο οποίο θα βρίσκεται σε επαφή με όλα όσα αγαπά και στο οποίο οι εντυπώσεις της ζωής θα αντικαταστήσουν τα σχολαστικά βιβλία μάθησης. Και τίποτα περισσότερο να μην κάνουμε, θα έχουμε προετοιμάσει σε μεγάλο βαθμό την απελευθέρωση του παιδιού.''
''Σε τέτοιες συνθήκες, θα μπορούσαμε ήδη να εφαρμόσουμε ελεύθερα τα δεδομένα της επιστήμης και να εργαστούμε πιο αποτελεσματικά.''
'' Γνωρίζω πολύ καλά ότι δεν θα μπορούσαμε κατά συνέπεια να υλοποιήσουμε όλες τις ελπίδες μας, ότι συχνά θα ήμασταν υποχρεωμένοι, λόγω έλλειψης γνώσης, να χρησιμοποιήσουμε ανεπιθύμητες μεθόδους. Όμως μια βεβαιότητα θα μας στήριζε στις προσπάθειές μας - δηλαδή ότι ακόμα και χωρίς να επιτύχουμε εξολοκλήρου τον σκοπό μας, θα κάναμε περισσότερα και καλύτερα πράγματα στο ακόμα ατελές έργο μας από αυτά που επιτελεί το σημερινό σχολείο. Προτιμώ τον ελεύθερο αυθορμητισμό ενός παιδιού που δεν γνωρίζει τίποτα από την παγκόσμια γνώση και διανοητική παραμόρφωση ενός παιδιού που έχει υποβληθεί στο σημερινό σύστημα εκπαίδευσης.''
Ακόμα κι αν ο Φερρέρ είχε οργανώσει τις ταραχές, ακόμα κι αν είχε πολεμήσει στα οδοφράγματα και είχε ρίξει εκατό βόμβες, δεν θα ήταν τόσο επικίνδυνος για την Καθολική Εκκλησία και τον δεσποτισμό, όπως με την αντίθεσή του στην πειθαρχία και τον καταναγκασμό. Πειθαρχία και καταναγκασμός δεν βρίσκονται άραγε πίσω από όλα τα δεινά του κόσμου; Σκλαβιά, υποταγή, φτώχεια, όλες οι άθλιες κοινωνικές ανισότητες απορρέουν από την πειθαρχία και τον καταναγκασμό. Πράγματι, ο Φερρέρ ήταν επικίνδυνος. Γι αυτό το λόγο έπρεπε να θανατωθεί στις 13 Οκτώβρη του 1909 στις φυλακές του Montjuich. Κι όμως ποιος τολμά να πει ότι ο θάνατός του ήταν μάταιος; Λαμβάνοντας υπόψη το θυελλώδες κύμα παγκόσμιας αγανάκτησης: η Ιταλία ονομάζει δρόμους στη μνήμη του Φρανσίσκο Φερρέρ· το Βέλγιο εγκαινιάζει ένα κίνημα για την ανέγερση μνημείου προς τιμήν του· η Γαλλία καλεί τους πιο επιφανείς διανοούμενους να συνοψίσουν την κληρονομιά του μάρτυρα· η Αγγλία είναι η πρώτη που εξέδωσε τη βιογραφία του· όλες οι χώρες ενωμένες στη διαιώνιση του σπουδαίου έργου του Φρανσίσκο Φερρέρ· ακόμα και η Αμερική, που δέχεται με μεγάλη καθυστέρηση τις προοδευτικές ιδέες, βλεπει τη γέννηση της Ένωσης Φρανσίσκο Φερρέρ η οποία έχει σα στόχο να δημοσιεύσει την πλήρη βιογραφία του Φερρέρ και να οργανώσει Μοντέρνα Σχολεία σε όλη τη χώρα – μπροστά σε αυτό το διεθνές επαναστατικό κύμα, ποιος μπορεί να πει ότι ο Φερρέρ πέθανε μάταια;
Αυτός ο θάνατος στο Montjuich πόσο υπέροχος, πόσο δραματικός ήταν, πόσο αγγίζει την ανθρώπινη ψυχή. Περήφανος και όρθιος, με τα μάτια της ψυχής του στραμμένα στο φως, ο Φρανσίσκο Φερρέρ δεν χρειαζόταν ούτε ψεύτες ιερείς, ούτε επέκρινε ένα φάντασμα που τον εγκατέλειψε. Η συνείδηση ότι οι εκτελεστές του αντιπροσώπευαν μια εποχή που πεθαίνει και ότι ο ίδιος ήταν η ζωντανή αλήθεια τού έδωσε δύναμη στις τελευταίες ηρωικές στιγμές του.
Μια θνήσκουσα εποχή και μια ζώσα αλήθεια.
Οι ζωντανοί θάβουν τους νεκρούς.
Μετάφραση:
Αθηνά Σταυροπούλου
για την Ελευθεριακή Πρωτοβουλία Εκπαιδευτικών
Αύγουστος 2025
ΥΓ. Ευχαριστούμε θερμα την συντρόφισσα Ροζίνα Μπέρκνερ, η οποία αφιέρωσε πολύ χρόνο απο τη
ζωή της στην έρευνα των αρχείων που αφορούν την Έμμα Γκόλντμαν και στην εξαίρετη μετάφραση
των Απομνημονευμάτων της, για την ευγενική παραχώρηση του παρόντος άρθρου.